نقش هیجانات و عوامل محیطی در تصادفات رانندگی

هر ساله هزاران نفر جان خود را در تصادفات رانندگی از دست می‌دهند یا دچار آسیب‌های جدی می‌شوند. بسیاری از این تصادفات نتیجه‌ حواس‌پرتی رانندگان یا رفتارهای پرخطر اجتماعی در حین رانندگی است. مطالعات نشان می‌دهند که بسیاری از رانندگان، حتی در شرایط ایده‌آل جاده، قربانی حواس‌پرتی‌های کوچک اما مرگبار می‌شوند. مروری بر مطالعات صورت‌گرفته، نشان می دهد عوامل حواس‌پرت‌کن در رانندگی به 4 دسته کلی تقسیم می‌شوند:

1. حالات هیجانی حین رانندگی

مطالعات نشان داده‌اند که احساسات شدید مانند خشم، ناراحتی، استرس یا اضطراب تأثیرات قابل‌توجهی بر توانایی رانندگی دارند. یکی از یافته‌های کلیدی این مطالعات این است که:

• اگر فردی در هنگام رانندگی به‌طور آشکارا احساسی باشد(مانند ناراحتی، عصبانیت، گریه کردن یا آشفتگی)، خطر تصادف تا 10 برابر افزایش می‌یابد.

• رانندگانی که تحت استرس‌های بین‌فردی، زناشویی، شغلی یا مالی قرار دارند، 4 برابر بیشتر از سایر رانندگان در معرض خطر تصادف هستند.

عوامل تأثیرگذار بر رانندگی احساسی

• استرس و اضطراب: تغییرات مهم زندگی(مانند طلاق، مرگ عزیزان، مشکلات مالی، بیکاری) تأثیر مستقیمی بر توجه راننده به جاده دارند.

• خشم و پرخاشگری: تحقیقات نشان داده‌اند که رانندگان خشمگین بیشتر مرتکب رفتارهای پرخطر، مانند سرعت غیرمجاز و تعقیب نزدیک (Tailgating) می‌شوند.

• افسردگی و ناراحتی: احساس ناامیدی و غمگینی می‌تواند تمرکز راننده را کاهش دهد و منجر به واکنش‌های کندتر در شرایط اضطراری شود.

2. حواس‌پرتی بصری/دستی (Visual/Manual Distraction)

این نوع حواس‌پرتی زمانی رخ می‌دهد که راننده نگاه خود را از جاده برداشته و یا از دست‌های خود برای انجام کاری غیر از رانندگی استفاده کند. مطالعات نشان داده‌اند که این نوع حواس‌پرتی از خطرناک‌ترین عوامل منجر به تصادف است.  بیشترین تصادفات ناشی از این نوع حواس‌پرتی بوده‌اند، چرا که لحظاتی که راننده از جاده چشم برمی‌دارد، ممکن است یک حادثه ناگهانی رخ دهد.

نمونه‌هایی از این حواس‌پرتی عبارتند از:

• ارسال پیامک: احتمال تصادف را بین 4 تا 23 برابر افزایش می‌دهد.

• دستکاری سیستم‌های خودرو (رادیو، GPS، تهویه، و...): این فعالیت‌ها باعث کاهش تمرکز راننده شده و ریسک تصادف را تا 3 برابر افزایش می‌دهد.

• نگاه کردن به اشیاء بیرون از خودرو: این رفتار یکی از دلایل رایج تصادفات بوده و احتمال آن را تا 12 برابر افزایش می‌دهد.

3. حواس‌پرتی شناختی (Cognitive Distraction)

این نوع حواس‌پرتی زمانی اتفاق می‌افتد که ذهن راننده مشغول فعالیت‌های دیگر باشد، حتی اگر چشمان او به جاده دوخته شده باشد. هرچند این نوع حواس‌پرتی کمتر از حواس‌پرتی بصری/دستی خطرناک است، اما در رانندگی طولانی‌مدت می‌تواند باعث کاهش تمرکز و کندی واکنش راننده شود. مطالعات نشان داده اند که:

• حدود 20٪ از زمان رانندگی، رانندگان درگیر حواس‌پرتی شناختی هستند (مانند مکالمه با مسافران یا فکر کردن به مسائل دیگر).

• در 1.5٪ از تصادفات، حواس‌پرتی شناختی نقش کلیدی داشته است، اما در اغلب موارد عامل اصلی تصادف نبوده است.

• تماس تلفنی بدون هندزفری، ریسک تصادف را افزایش می‌دهد، اما تماس با هندزفری تأثیر قابل‌توجهی بر افزایش ریسک نداشته است.

4. خستگی و خواب‌آلودگی (Fatigue and Microsleep)

• خواب ‌آلودگی، حتی برای چند لحظه، می‌تواند تأثیرات مخربی بر توانایی کنترل وسیله نقلیه داشته باشد، به‌ ویژه در رانندگی طولانی‌مدت یا شبانه.

• لحظات کوتاه خواب‌آلودگی(microsleep) در کمتر از 1٪ تصادفات نقش داشته است، اما همچنان یک عامل پرخطر محسوب می‌شود.

• مطالعات نشان داده‌اند که رانندگان خواب‌آلود واکنش‌های کندتری نسبت به موانع ناگهانی دارند، مشابه تأثیر مصرف الکل بر رانندگی.

جمع بندی:

هیجانات احساسات شدید یکی از عوامل پنهان در افزایش خطر تصادفات هستند. بنابراین، مدیریت احساسات قبل از رانندگی و تمرکز بر مسیر از مهم‌ترین راهکارهای ایمنی جاده‌ای است. مهم‌ترین عامل تصادفات، نگاه کردن به دور از مسیر رانندگی برای بیش از 2 ثانیه است، که احتمال تصادف را دو برابر می‌کند. جوانان در مقایسه با بزرگسالان بیشتر تحت تأثیر حواس‌پرتی قرار می‌گیرند و احتمال تصادف برای آن‌ها بالاتر است. برای کاهش خطر تصادفات، استفاده از تلفن همراه بدون هندزفری، دستکاری سیستم‌های خودرو، و توجه به عوامل بیرونی باید به حداقل برسد.

پیشنهادها:

• در زمان استرس شدید، از رانندگی خودداری کنید و از دوستان یا خانواده بخواهید شما را همراهی کنند.

• اگر احساس خشم یا ناراحتی دارید، چند دقیقه صبر کنید، چند نفس عمیق بکشید و سپس پشت فرمان بنشینید.

• در شرایط احساسی شدید، رانندگی را به تعیق بیندازید یا مسیرهای کم‌خطرتر را انتخاب کنید.

• از موسیقی آرامش‌بخش استفاده کنید تا سطح استرس کاهش یابد.

• از هندزفری یا سیستم‌های هوشمند صوتی برای تماس‌های ضروری استفاده کنید.

• قبل از حرکت مسیر را مشخص کنید و GPS را از پیش تنظیم کنید.

• از خوردن و آشامیدن در خودرو خودداری کنید.

• در صورت خستگی، توقف کرده و استراحت کنید.

رانندگی مسئولانه، یک وظیفه اجتماعی

با ما همراه شوید و تعهد خود را به رانندگی ایمن اعلام کنید.

نقش هیجانات و عوامل محیطی در تصادفات رانندگی